10/9/2010
Το κόστος δανεισμού των αδύναμων κρίκων της Ευρώπης πετάει στα ύψη ξανά, καθώς εντείνονται οι ανησυχίες για την κρίση κρατικού χρέους και το ενδεχόμενο έναρξης διαδικασιών χρεοκοπίας (ή αναδιάρθρωσης όπως λέγεται κομψά).
Ο φόβος είναι ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Διάσωσης των περιβόητων 750 δισ. ευρώ μπορεί να μην είναι αρκετός, όσο απλώνεται ο «τραχανάς» του χρέους, με παράλληλη καθίζηση της ανάπτυξης, σε φάση όξυνσης (εκ νέου) της τραπεζικής κρίσης.
Καθώς συμπληρώνονται δυο χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers και τρία χρόνια από το πιστωτικό κραχ, «μπαίνουμε στο φθινόπωρο του 2010, αλλά ούτε η κρίση κρατικού χρέους, ούτε η τραπεζική κρίση, έχουν λυθεί. Συνεχίζουν να ανατροφοδοτούν η μια την άλλη», σχολιάζει έκθεση της Morgan Stanley με τίτλο «Κρίση, πιστώσεις και κεφάλαια».
Παραμονή της ΔΕΘ, ο αμερικανικός οίκος JP Morgan Chase υποστηρίζει ότι "το ελληνικό «πακέτο διάσωσης» (110 δισ. ευρώ) μπορεί να χρειαστεί να παραταθεί από 3 έως 6 χρόνια, ώστε να αποφύγει το ενδεχόμενο της στάσης πληρωμών," .
Δεν είναι μόνο το «ελληνικό δράμα», που μετριέται με τις... δόσεις του μνημονίου, διατηρώντας τα spread στο ίδιο σημείο που ήταν πριν τη διεθνή συμφωνία χρηματοδότησης το Μάιο (κοντά στις 1000 μονάδες).
Τα spread χτυπούν νέα ρεκόρ στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία. Με τις ευρω-κυβερνήσεις να προσπαθούν να αντλήσουν 80 δισ. ευρώ τον Σεπτέμβριο για την κάλυψη χρεών, από 43 δισ. ευρώ που άντλησαν μέσω νέων εκδόσεων τον Αύγουστο.
Τράπεζες
Αλλά και στη Γερμανία, την «ατμομηχανή της ανάκαμψης» όπως την αποκαλούν λόγω των ισχυρότερων στοιχείων το τελευταίο τρίμηνο, οι τράπεζες (όπως η Deutsche Bank θέλει να αντλήσει 9 δισ. και η Commerzbank) θα αναγκαστούν να καλύψουν μια "τρύπα" 105 δισ. ευρώ για να μπορέσουν να ενταχθούν στους αυστηρότερους κανόνες της Βασιλείας ΙΙΙ, λέει η Ένωση Τραπεζών, αποκαλύπτοντας την «κρυφή» αδυναμία του εγχώριου τραπεζικού συστήματος.
Αναλυτές σχολιάζουν ότι οι γερμανικές τράπεζες πληρώνουν το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθεί η μεγαλύτερη οικονομία στην ευρωζώνη του «σκληρού» νομίσματος: δηλαδή να είναι ταυτόχρονα μηχανή δανεισμού και εξαγωγών, σε μια περιοχή μεγάλων ανισορροπιών (ανάμεσα στον πλεονασματικό βορά και τον ελλειμματικό νότο).
Την ίδια ώρα που έκθεση του ΟΟΣΑ αποκαλύπτει ότι οι ευρω-τράπεζες έκρυψαν χρέη 139 δισ. ευρώ στα «μαγειρεμένα» stress test, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις ελληνικές τράπεζες, για τις οποίες βρίσκουν πρόσθετες ζημίες 22 δισ. ευρώ (έναντι 3 δισ. ευρώ στα stress test)!
Ήδη η Ιρλανδία ανακοίνωσε ότι θα παρατείνει το πρόγραμμα κρατικών εγγυήσεων για τις βραχυπρόθεσμες τραπεζικές υποχρεώσεις -που έληγε στις 29 Σεπτεμβρίου- μέχρι το τέλος του έτους. Με την κρατικοποιημένη εδώ και 2 χρόνια προβληματική τράπεζα Anglo Irish, να βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα, απαιτώντας κρατική «ένεση» κοντά στα 40 δισ. ευρώ.
Διλήμματα
Όλα αυτά μαζί ανοίγουν τη συζήτηση ξανά γύρω από την αδυναμία εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων σειράς κρατών, με πρώτη την Ελλάδα, ιδιαίτερα σε συνθήκες ύφεσης και "ανταγωνιστικά" προγράμματα λιτότητας. Με τους αξιωματούχους της Κομισιόν και της ελληνικής κυβέρνησης να διαψεύδουν συνεχώς το ενδεχόμενο χρεοκοπίας (ή αναδιάρθρωσης του χρέους) που ανοίγει από διάφορες πλευρές.
Ωστόσο, είναι υποτίμηση εάν κάποιος πιστεύει ότι πρόκειται απλά για μια αντιπαράθεση, συνομωσιολογίας ή πολέμου συμφερόντων.
Όχι ότι δεν υπάρχουν συμφέροντα στις αγορές: Οι κερδοσκόποι του χρηματοοικονομικού τομέα, πριν δυο χρόνια ζητούσαν απεγνωσμένα κρατικές "ενέσεις" για να μην βουλιάξουν στις «μαύρες τρύπες» που οι ίδιοι προκάλεσαν. Και τώρα ποντάρουν ότι οι κυβερνήσεις -που υπερδανείστηκαν για να τους διασώσουν- δεν θα καταφέρουν να εξυπηρετήσουν τις υποχρεώσεις τους, όσο προχωρούν σε σκληρά μέτρα λιτότητας και περικοπών στο δημόσιο (και όχι μόνο) τα οποία οι ίδιοι απαιτούν να εφαρμοστούν απαρέγκλιτα ως δείγμα «φερεγγυότητας».
Υπάρχει πραγματική βάση σε αυτη την αντιπαράθεση. Εάν διαφανεί την επόμενη ή τη μεθεπόμενη χρονιά ότι η Ελλάδα δεν είναι δυνατό να χρηματοδοτηθεί (με τη σχέση χρέους προς ΑΕΠ να σκαρφαλώνει στο 150%) και ως εκ τούτου να μην επαρκούν τα 110 δισ. ευρώ του αρχικού «πακέτου», είναι πιθανόν να υπάρξουν εξελίξεις στις κορυφές της Ευρώπης γύρω από το δίλημμα: μιας ενδεχόμενης στάσης πληρωμών που θα έβαζε ταφόπλακα στις τράπεζες ή μιας επιπλέον χρηματοδότησης με νέους όρους και ανταλλάγματα (και πόνο).
Θύτες και θύματα
Έτσι, το ερώτημα δεν είναι εάν κάποια ευρωπαϊκή κυβέρνηση θα κηρύξει στάση πληρωμών του χρέους ή όχι. Το δίλημμα είναι ποιος θα είναι το θύμα μιας ενδεχόμενης παύσης πληρωμών. Θα σταματήσει να πληρώνει τον απλό κόσμο ή θα σταματήσει να πληρώνει τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς;
Το ίδιο δίλημμα μπαίνει κι όταν χρεοκοπούν εταιρείες, σημειώνει ο ακαδημαϊκός και συγγραφέας Ντέιβιντ Χάρβει.
«Πρόσφατα η United Airlines και η General Motors σταμάτησαν να εξυπηρετούν τα δάνειά τους. Και οι δύο πήγαν στα δικαστήρια και είπαν ότι, για να επιβιώσουμε, ο μόνος τρόπος είναι να σταματήσουμε να εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας απέναντι στους εργαζόμενους. Οι δικαστές τους απάντησαν, θαυμάσια, τότε ας γίνει έτσι».
Η τελευταία ταινία του Μάικλ Μουρ, «Καπιταλισμός: Μια ιστορία αγάπης», είναι γεμάτη από τέτοιες εικόνες.
Η Ελλάδα αδυνατεί να πληρώσει το χρέος της. Δεν αμφισβητείται αυτό. Γιʼ αυτό έγινε το «πακέτο σωτηρίας». Το πιο ενδιαφέρον είναι όμως να απαντηθεί: Ποιους αδυνατεί να πληρώσει;
«Η ελληνική κυβέρνηση έχει επιλογές: είτε μπορεί να σταματήσει να πληρώνει αυτά που υποχρεούται στους ίδιους τους πολίτες της, μειώνοντας τις συντάξεις και τους μισθούς, είτε μπορεί να σταματήσει να πληρώνει τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς», σημειώνει ο Ντ. Χάρβει, το τελευταίο βιβλίο του οποίου (The Enigma of Capital) κυκλοφόρησε τον Μάιο, στην καρδιά της κρίσης του ευρώ.
Όσοι υποστηρίζουν ότι η παύση πληρωμών είναι εκτός ατζέντας. Αυτό που στην πραγματικότητα εννοούν είναι ότι δεν μπορούν να σταματήσουν να πληρώνουν τις τράπεζες, αλλά μπορούν να σταματήσουν να πληρώνουν τους πολίτες, εξηγεί.
Χαλασμένο δόντι
«Είναι όπως όταν έχεις ένα χαλασμένο δόντι. Είτε το βγάζεις απότομα και σου προκαλεί πόνο για λίγο ή ζεις με αυτό και πονάς για είκοσι χρόνια. Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι πως η κυβέρνηση προτείνει να πονέσει το λαό για είκοσι χρόνια, αντί να «βγάλει το δόντι» λέγοντας: «ας κηρύξουμε παύση πληρωμών, ας ξεφορτωθούμε το χρέος και ας ξαναρχίσουμε».
«Με αυτούς τους όρους πρέπει να μιλάμε, γιατί διαφορετικά δεν κατανοούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Πρέπει να γίνει μια συλλογική προσπάθεια, όπου θα συμμετέχουν η Πορτογαλία, η Ισπανία και ίσως η Ιρλανδία (οι λεγόμενες PIGS)».
Σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times, τα επισφαλή χρέη των ευρωπαϊκών τραπεζών προς το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μόνο της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Ελλάδας φτάνουν τα 2,6 τρισ. ευρώ.
«Το θέμα είναι πως όλες οι ευρωπαϊκές τράπεζες -κι αυτές που έχουν δανείσει την Ελλάδα και οι υπόλοιπες- βρίσκονται στο όριο αυτή τη στιγμή από τις συνέπειες αυτής της μόχλευσης», σημειώνει ο Σπύρος Μαρκέτος, καθηγητής στο ΑΠΘ, ο οποίος συμμετέχει στην πρωτοβουλία οικονομολόγων που προβάλλει το ζήτημα της διαγραφής του χρέους.
«Αν η Ελλάδα δεν πληρώσει έστω και το 15-20% των χρεών της, αμέσως έχουμε τραπεζική κρίση στην ευρωζώνη κυρίως στη Γαλλία και στη Γερμανία. Αυτό είναι που τους τρομάζει. Λέγοντας τραπεζική κρίση εννοούμε χρεοκοπίες τραπεζών με απροσδιόριστα αποτελέσματα».
Ο «φαύλος κύκλος» της υπερχρέωσης και του νέου δανεισμού για την αποπληρωμή τόκων που όλο ανεβαίνουν οδηγώντας σε μεγαλύτερη υπερχρέωση, μπορεί να σπάσει, σημειώνει ο Σπ. Μαρκέτος. «Κάθε νεογέννητο βρίσκεται φορτωμένο με 30.000 ευρώ δημόσιο χρέος, που δεν δαπανήθηκε για χάρη του και καλείται να δουλεύει ισόβια για να το ξεπληρώσει. Σε τι διαφέρει άραγε από τα παιδιά των μαύρων σκλάβων που γεννιόνταν δούλοι κι έπρεπε έπειτα, τα πιο τυχερά, να εξαγοράσουν την ελευθερία τους;».
Τριπλή αδυναμία
Στην ουσία η νέα φάση της κρίσης που έχουμε μπροστά μας -και δεν φαίνεται να ξεπερνιέται γρήγορα- έχει τρία χαρακτηριστικά.
Έχει μέσα της την εγγενή κρίση των ποσοστών κέρδους των επιχειρήσεων, σε συνθήκες παγώματος των επενδύσεων και της ζήτησης.
Έχει την κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που την κουβαλάει από το 2007.
Έχει την κρίση των δημόσιων χρεών που είναι το άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια, με τα κράτη να σώζουν τις τράπεζες μέσα από τον δικό τους δανεισμό και τον προϋπολογισμό.
Δεν είναι, όμως, μόνο κρίση δημόσιου χρέους. Η Ισπανία για παράδειγμα έχει πολύ λιγότερο, το 1/3 περίπου, του ελληνικού δημόσιου χρέους γύρω στο 55% του ΑΕΠ, αλλά έχει πολύ μεγαλύτερο ιδιωτικό χρέος, 178% του ΑΕΠ. Στην Πορτογαλία το ποσοστό αυτό φτάνει το 200%. Σύμφωνα με τους μαθηματικούς υπολογισμούς δυο οικονομολόγων (Peter Boone και Simon Johnson) τα τοξικά χρέη των ιρλανδικών τραπεζών ανέρχονται στο 1/3 του ΑΕΠ.
Περικοπές
Τελευταία αναπαράγεται ξανά το επιχείρημα "εάν είχαν ξεκινήσει νωρίτερα περικοπές, τώρα το κόστος θα ήταν μικρότερο" (π.χ. ασφαλιστικό Γιαννίτση). Ξεχνούν ότι η κρίση ξεκίνησε στις ΗΠΑ που παραπαίει ακόμη. Στη "Μέκκα" των απελευθερωμένων αγορών, του ανύπαρκτου ασφαλιστικού συστήματος, των "δομημένων ομολόγων", τα οποία ζήλεψαν οι κάθε λογής Πρινιωτάκηδες στα μέρη μας κερδοσκοπώντας με τα λεφτά των ταμείων. Εκεί οδηγούν τέτοια μέτρα.
Όταν ξεκίνησε αυτή συζήτηση στην Ελλάδα έβγαιναν κάποιοι δημοσιογράφοι στα κανάλια και μιλούσαν για το "σπάταλο ελληνικό κράτος", για "τεμπέληδες", δικαιολογώντας τις περικοπές.
Είδαμε όμως σε χρόνο ρεκόρ, για πότε η κρίση επεκτάθηκε στην Πορτογαλία και την Ισπανία που προχωρούν σε νέα προγράμματα λιτότητας μαζί με τη Γαλλία ακόμα και στη Γερμανία, εν μέσω απεργιακών αντιδράσεων. Ως αντάλλαγμα για τη ψήφιση του πολυδιαφημισμένου Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Διάσωσης των 750 δισ. ευρώ, που κανείς δεν ξέρει αν θα φτάσουν.
Με τις οικονομίες στο καναβάτσο και τα χρηματιστήρια και το ευρώ να βρίσκονται σε παρατεταμένη αστάθεια, όλα δείχνουν πως ό,τι και να κάνουν, δεν βγαίνουν από αυτό τον φαύλο κύκλο σύντομα. Για να ξεχρεωθούν όλα αυτά τα λεφτά, θα πρέπει να υπάρξει, με χοντρικούς υπολογισμούς, 5% ανάπτυξη.
Κάτι που δεν προβλέπεται να δούμε για αρκετά χρόνια ακόμα.
πηγή:Κώστας Σαρρής, ksarris@pegasus.gr
