Τα χειρότερα δεν τα ’χουμε δει ακόμη…

Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*

Ζούμε τη χειρότερη κρίση που θα μπορούσε να μας συμβεί, με εξαίρεση πολεμική σύρραξη ή την κατάλυση της δημοκρατίας. Ουσιαστικά πτωχεύσαμε, με ό, τι συνεπάγεται αυτό (και συνεπάγεται πολλά). Η σχεδόν υπαρξιακή περιδίνηση δημιουργεί τις προϋποθέσεις να αναστοχαστούμε τους ιστορικούς εθισμούς, τις συλλογικές πρακτικές, που μας έφεραν εδώ. Μερικές φορές, όπου υπάρχουν άνθρωποι με ήθος, φαντασία και τόλμη, το κάνουν. Οι νοσοκομειακοί γιατροί της Σπάρτης, λ. χ., προτρέπουν με ανακοινώσεις και αφίσες τους ασθενείς τους να μη δίνουν φακελάκι. Η κρίση μάς αναγκάζει να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, όπου μπορούμε, όσες μας αναλογούν.
Το κάνουμε όλοι; Οχι, φυσικά. Το κάνουν οι πολιτικοί μας εκπρόσωποι; Δυστυχώς, όχι. Η κρίση για το πολιτικό σύστημα αποδεικνύεται ότι δεν είναι ευκαιρία υπέρβασης, αλλά μια ακόμα περίπτωση εγκλωβισμού στους φαύλους κύκλους που ιστορικά έχουν παγιδεύσει τη χώρα. Τα παραδείγματα είναι πολλά, αλλά θα σταθώ σε ένα.
Σήμερα και την επόμενη Κυριακή διεξάγονται τοπικές εκλογές. Είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να συζητηθούν σημαντικά θέματα τοπικής διακυβέρνησης και ανάπτυξης. Τι κυριαρχεί στην πολιτική ημερήσια διάταξη; Το Μνημόνιο! Αρχικά η αντιπολίτευση και, αργότερα, αφρόνως συρόμενη και η κυβέρνηση, πολιτικοποίησαν τις τοπικές εκλογές, δηλαδή τις διαμόρφωσαν με όρους της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Η εκλογή τοπικών αρχόντων ανήχθη σε έκφραση εμπιστοσύνης (ή μη) στην κεντρική κυβέρνηση!
Δεν είναι η πρώτη φορά, ούτε είναι το μόνο θέμα. Οπως η Ν. Δ. πολιτικοποιεί σήμερα τις τοπικές εκλογές για ίδιον όφελος, έτσι και το ΠΑΣΟΚ πέρυσι χρησιμοποίησε εργαλειακά το Σύνταγμα, προκειμένου να εκβιάσει τη διεξαγωγή πρόωρων βουλευτικών εκλογών. Πάντοτε μετά τη μεταπολίτευση οι τοπικές εκλογές ετεροκαθορίζονται: τα θέματα τοπικής πολιτικής τίθενται από τα κόμματα με όρους διλημμάτων της κεντρικής πολιτικής διαμάχης, δηλαδή το εξής ένα: καταψηφίστε/υπερψηφίστε την κυβέρνηση! Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο ότι η εντολή διακυβέρνησης αμφισβητείται με κάθε ευκαιρία, αλλά και ότι η συζήτηση για τα επιμέρους θέματα διεξάγεται κυρίως με αλλότριους όρους. Η ποιότητα του δημόσιου λόγου εξασθενεί, στο μέτρο που τα επιμέρους θέματα πολιτικής (policy issues) διαρκώς ετεροπροσδιορίζονται.
Το φαινόμενο της κοντόφθαλμης επιβολής κεντρικών πολιτικών διλημμάτων στη λειτουργία επιμέρους θεσμών δεν είναι τυχαίο: παράγεται συστημικά, δηλαδή από έναν ιστορικά εμπεδωμένο τρόπο αλληλεπίδρασης των «παικτών» του πολιτικού μας συστήματος. Ποιος είναι αυτός; Η πάση θυσία (δηλαδή, η άνευ αρχών) μεγιστοποίηση του εφήμερου κομματικού οφέλους. Τα κόμματα δεν νιώθουν ότι δεσμεύονται από κάποιους υπερκείμενους κανόνες συμπεριφοράς (γραπτούς ή μη), οι οποίοι ρυθμίζουν τον δημόσιο βίο. Αντιθέτως, προσπαθούν να αποσπάσουν καιροσκοπικά οφέλη, όπου και όπως μπορούν, με κάθε τίμημα.
Αποτέλεσμα; Η διαμόρφωση μιας πολιτικής κουλτούρας ιδιοτελούς καιροσκοπισμού, η οποία: δεν σέβεται κανόνες, δεν αναζητεί τη συνεννόηση (αλλά, αντιθέτως, σχεδόν αυτόματα, κλιμακώνει την αντιπαράθεση σε πόλωση), δεν αποκλείει (κάθε άλλο…) από ηγετικές θέσεις ανίκανους, μωροφιλόδοξους και φαύλους, δεν ευνοεί τη διαμόρφωση ορθολογικών κριτηρίων στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, και πλειοδοτεί σε ανεύθυνο λαϊκισμό. Οι συνέπειες είναι ψηλαφητές, παντού…
Αντιμέτωπα ακόμα και με τη χρεοκοπία της χώρας, τα κόμματα φαίνεται ότι αδυνατούν να απεγκλωβιστούν από την κουλτούρα του ιδιοτελούς καιροσκοπισμού. Οι κινήσεις τους εξακολουθούν να γίνονται μέσα στο υπάρχον πολιτικό «παιχνίδι», αδυνατούν να διαμορφώσουν ένα νέο. Τα παραδείγματα είναι άφθονα. Οι εξεταστικές επιτροπές της Βουλής για διάφορα σκάνδαλα, λ. χ., μετατρέπονται σε αγώνες κατίσχυσης της κομματικά συμφέρουσας εκδοχής των γεγονότων. Τα ομοφώνως διαφωνούντα πορίσματα των κομμάτων σηματοδοτούν εκπληκτική αδυναμία σύνθεσης απόψεων, αδιαφορία για την αλήθεια, υποκατάσταση του θεσμού από τις συνιστώσες του. Το κομματικώς ωφέλιμο υπερισχύει του θεσμικά επιβεβλημένου.
Ο ιδιοτελής καιροσκοπισμός όχι μόνον αντιστρατεύεται το κοινό καλό, αλλά παράγει γελοιότητα και ασυναρτησία. Εξεταστική επιτροπή για την οικονομία την περίοδο 2007-2009 συστήνει ο κ. Παπανδρέου. Τι απαντά ο κ. Σαμαράς; Οτι, αν εκλεγεί πρωθυπουργός, θα συστήσει εξεταστική επιτροπή διερεύνησης πώς φτάσαμε στην υπογραφή του Μνημονίου! Τι απομένει; Μα να συσταθεί και μια εξεταστική επιτροπή η οποία θα εξετάσει πώς συστήνονται οι εξεταστικές επιτροπές!
Καταδίκη της κυβέρνησης στις τοπικές εκλογές ζητεί ο κ. Σαμαράς, αλλά σπεύδει να διευκρινίσει ότι δεν ζητεί βουλευτικές εκλογές, αν ηττηθεί το ΠΑΣΟΚ! Τι επιδιώκει; Τη με κάθε τρόπο φθορά του αντιπάλου… Αυτό αρκεί. Τις λογικές συνέπειες των επιλογών του δεν τις εξετάζει… Την κρισιμότητα των στιγμών για την εφαρμογή του Μνημονίου, προκειμένου η χώρα να συμμαζέψει τα δημόσια οικονομικά της, τονίζει ο κ. Παπανδρέου. Συγχρόνως δεν διστάζει να απειλήσει με προκήρυξη εκλογών αν οι υποψήφιοί του (πόσοι; ποιοι;) ηττηθούν, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την εφαρμογή του Μνημονίου που τόσο υπερασπίζεται! Οι πολιτικάντηδες είναι ανίκανοι να είναι συνεπείς ακόμη και με τον εαυτό τους.
Τα κολοσσιαία προβλήματα που δημιουργεί η κρίση δεν μπορούν να τα σηκώσουν οι ώμοι του πυγμαίου πολιτικού συστήματος. Οι πολιτικοί μας «ηγέτες», γέννημα-θρέμμα της φαύλης κομματοκρατίας της μεταπολίτευσης, αναπαράγουν αυτό που έμαθαν, αδυνατούν να αναλάβουν τις ιστορικές τους ευθύνες. Ο ιδιοτελής καιροσκοπισμός των κομμάτων απειλεί πλέον ανοιχτά τη χώρα. Αντί η κρίση να γίνει το έναυσμα για ένα νέο πολιτικό «παιχνίδι», ενσωματώνεται στους όρους του παλαιού. Η πρόωρη προκήρυξη βουλευτικών εκλογών δεν θα καθυστερήσει πολύ. Τα αδιέξοδα θα πολλαπλασιασθούν... Τα χειρότερα, πιθανότατα, δεν τα 'χουμε δει ακόμη…

* Ο κ. Χ. Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail. com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.